Η οικολογία: σκέψεις με αφορμή θέσεις του Κορνήλιου Καστοριάδη

«Η οικολογία δεν είναι: η αγάπη της φύσης. 

Είναι η αναγκαιότητα του αυτό-περιορισμού (δηλαδή, η αληθινή ελευθερία) του ανθρωπίνου είδους σε σχέση με τον πλανήτη πάνω στον οποίο, από τύχη, υπάρχει και τον οποίο έχει βαλθεί να καταστρέψει». 

[Κορν. Καστοριάδης]

Η αναγκαιότητα να ληφθεί το περιβάλλον καθώς και η ισορροπία μεταξύ της ανθρωπότητας και των πόρων του πλανήτη σοβαρά υπόψη, είναι προφανής για οποιαδήποτε αληθινή και σοβαρή πολιτική. 

Η φρενήρης πορεία της αυτονομημένης τεχνολογικής ανάπτυξης και η τεράστια δημογραφική έκρηξη που θα συνεχίσει να γίνεται αισθητή το επιβάλλουν. 

Η οικολογία αποτελεί την κατανόηση του βασικού γεγονότος ότι η κοινωνική ζωή δεν μπορεί να μη λαμβάνει υπόψη με ένα κεντρικό τρόπο το περιβάλλον μέσα στο οποίο ξεδιπλώνεται αυτή η κοινωνική ζωή. 

Η οικολογία είναι βασικά πολιτική υπόθεση, περισσότερο από ό,τι επιστημονική. Aλλωστε το αληθινό ζήτημα όπως παρατηρεί ο Κορνήλιος Καστοριάδης, «είναι η πλήρης εξαφάνιση της σωφροσύνης, της φρονήσεως.

Δεδομένου ότι κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα οδηγήσει ή όχι σε μια άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ούτε και πόσα χρόνια θα πάρει μέχρι η τρύπα του όζοντος να καλύψει όλη την ατμόσφαιρα, η μόνη συμπεριφορά που μπορούμε να υιοθετήσουμε είναι αυτή του diligens pater familias, του ευσυνείδητου ή συνεπούς πατέρα της οικογένειας που λέει στον εαυτό του: Αφού το ρίσκο είναι τεράστιο και ακόμη και οι πιθανότητες είναι αβέβαιες, θα προχωρήσω με τη μεγαλύτερη επιφύλαξη (σωφροσύνη) και όχι σα να ήταν όλο το ζήτημα επουσιώδες».

Σε σειρά άρθρων του ο Κορνήλιος Καστοριάδης επιστρέφει στο θέμα της οικολογίας, αναλύοντας πολλές πλευρές του ζητήματος με ιδιαίτερο πάθος καθώς δεν άντεχε στη σκέψη ότι «ο μόνος σκοπός στη ζωή μας είναι να παράγουμε και να καταναλώνουμε περισσότερο - μια ιδέα που είναι και παράλογη και εξευτελιστική - πρέπει να εγκαταλειφθεί. 

Το καπιταλιστικό φαντασιακό της ψευτο-ορθολογικής ψευδο-κυριαρχίας, της άνευ ορίων επέκτασης, πρέπει να εγκαταλειφθεί. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει μόνο από όλους τους άνδρες και τις γυναίκες. 

Ένα άτομο, ή μια οργάνωση μόνο, μπορούν -στην καλύτερη περίπτωση- να προετοιμάσουν, να ασκήσουν κριτική, να διεγείρουν, να σκιαγραφήσουν πιθανές κατευθύνσεις».

Σίγουρα δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για ένα ιδεολογικό κίνημα γύρω από την οικολογία, όμως ο Κορνήλιος Καστοριάδης ανησυχεί για την εξέλιξη των κινημάτων και των κινήσεων οικολογίας «Εάν δεν υπάρξει ένα νέο κίνημα, καμία επανα-αφύπνιση του δημοκρατικού προτάγματος, η οικολογία θα μπορούσε εύκολα να ενσωματωθεί σε μια νέο-φασιστική ιδεολογία. 

Ενόψει μιας παγκόσμιας οικολογικής καταστροφής, παραδείγματος χάριν, κάποιος/κάποια μπορεί πολύ εύκολα να δει αυταρχικά καθεστώτα να επιβάλλουν δρακόντειους περιορισμούς σε έναν πανικόβλητο και απαθή πληθυσμό. 

Η παρεμβολή της οικολογικής συνιστώσας σε ένα ριζοσπαστικό δημοκρατικό πρόταγμα είναι απολύτως αναγκαία».

Όπως προσδιορίζει άλλωστε, «Η οικολογία δεν είναι: η αγάπη της φύσης. Είναι η αναγκαιότητα του αυτό-περιορισμού (δηλαδή, η αληθινή ελευθερία) του ανθρωπίνου είδους σε σχέση με τον πλανήτη πάνω στον οποίο, από τύχη, υπάρχει και τον οποίο έχει βαλθεί να καταστρέψει».