Τα όρια της Ανάπτυξης ή Ποια Ανάπτυξη θέλουμε
Ο σημερινός τρόπος ζωής και Σκέψης έχει δείξει τα όριά του, ενώ τα παραδείγματα από τις αναπτυσσόμενες χώρες της Ανατολής, που δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε, θέτουν εν αμφιβόλω την καθολική ισχύ του δυτικού Τρόπου. Θεωρούμε πως βρισκόμαστε προ των πυλών νέων τρόπων θέσπισης των κοινωνιών, θεωρώντας δεδομένη τη βούληση του ανθρώπου να συμμετάσχει στην Ιστορία (του).
Η οικολογική κρίση είναι οικουμενική και μέσα σε ένα πλαίσιο οικονομικού ανταγωνισμού, μπορεί να θεωρηθεί ως το μεγαλύτερο από τα δεινά της σύγχρονης εποχής. Ορισμένες αιτίες της οικολογικής κρίσης μπορούν να ανιχνευθούν πολλά χρόνια πίσω, άλλες όμως είναι το αποτέλεσμα της συνδυασμένης εξέλιξης διαφόρων, συγκεκριμένων όμως, κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων του τελευταίου αιώνα.
Ο έλεγχος της οικολογικής κρίσης απαιτεί χρόνο και επενδύσεις που θα σήμαναν την αναίρεση βασικών θεωρήσεων για τον κύκλο του κεφαλαίου. Ακριβώς όπως και στις κλασικές οικονομικές κρίσεις, οι κυριαρχούμενες κοινωνικές τάξεις φέρουν το μεγαλύτερο μερίδιο του φορτίου, ιδιαίτερα στις εξαρτημένες χώρες, με δεδομένη την αλληλεπίδραση της οικονομικής κρίσης με την οικολογική.
Η αυξανόμενη συνειδητοποίηση, σχετικά με την οικολογική κρίση που αναπτύσσεται ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, αντιπροσωπεύει μια σθεναρή αντίσταση και αμφισβήτηση στην ιδέα ότι η υπάρχουσα κοινωνική και οικονομική τάξη πραγμάτων είναι ικανή να εγγυηθεί τη συνεχή «πρόοδο για όλους» και ότι η κυριαρχία πάνω στη φύση είναι εγγενώς θετική και ότι όλα τα προβλήματα που έχουν σχέση με αυτήν μπορούν να λυθούν.
Η κρίση που περνάμε, εκτός από οικονομική, είναι κυρίως κρίση αξιών, αποτέλεσμα της πλήρους χρεοκοπίας του τεχνοκρατικού πολιτισμού μας, ενώ την ίδια στιγμή είναι και κρίση οικολογική, κρίση του πλανήτη και όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν την ανάγκη να στρατευτούν σε προσπάθειες για να ανατρέψουν τα μη βιώσιμα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης.
Στη χώρα μας, ακόμα και σε εποχή κρίσης οι πολιτικές και πρακτικές εξακολουθούν να κινούνται στο χώρο είτε της θεωρητικής πολιτικολογίας, είτε της σκόπιμης αδιαφορίας για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συστατικών μιας ισόρροπης εξέλιξης, ενώ το δυναμικό των Ελλήνων Πολιτών, παραμένει αναξιοποίητο και σκόπιμα καθοδηγείται είτε σε αδράνεια είτε στην παθητική αποδοχή στοχευμένων επιλογών μεμονωμένων συμφερόντων.
Ωστόσο, παρά την τροχοπέδη που αποτελεί η παντελής έλλειψη εμπιστοσύνης των Ελλήνων Πολιτών στα κατεστημένα συστήματα, το όραμα εξακολουθεί και υπάρχει, παράλληλα με πρωτοβουλίες και δράσεις δημιουργικής προοπτικής, ενάντια σε ασυνείδητες, σπασμωδικές αντιδράσεις, που ευκαιριακά χειραγωγούνται από κάθε είδους συμφέροντα.
Η ανάγκη για μια πορεία ριζικής αλλαγής και προσαρμογής στα διαφοροποιούμενα δεδομένα είναι περισσότερο από ποτέ υπαρκτή. Μια πορεία αλλαγής που θα επηρεάσει θετικά τους όρους της ποιοτικής μας εξέλιξης όχι μόνο σε ζητήματα επιβίωσης, αλλά και αξιοπρέπειας. Κοινή συνισταμένη μιας διαρκώς αυξανόμενης μερίδας της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί η απαίτηση για μια συνεκτική και διαρκή πορεία προόδου, που θα εγγυάται σταθερότητα, ασφάλεια και ισορροπία ανάμεσα στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.
Η παραδοχή της αειφορίας εισηγείται ένα νέο, βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, σύμφωνα με το οποίο οι αναπτυξιακές επιλογές προσαρμόζονται στη φύση και όχι το αντίθετο, που είναι τελείως ανέφικτο και απολύτως εξωπραγματικό.
Η βιώσιμη ανάπτυξη, που στηρίζεται στην ισόρροπη συμβολή των οικονομικών, των κοινωνικών και των περιβαλλοντικών παραμέτρων, είναι κατά βάση μια ανάπτυξη υπό όρους και προϋποθέσεις.
Είναι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσει η οικονομική ανάπτυξη ρεαλιστική βάση, κοινωνική νομιμοποίηση και διάρκεια, αποτελώντας τη μόνη εγγύηση και ίσως και την τελευταία ευκαιρία, για τη συνέχιση της ζωής στη γη.
Με την αειφορική παραδοχή νομιμοποιείται η έννοια της ανάπτυξης, με την προϋπόθεση ότι η παγκόσμια οικονομία, δε θα συνεχίσει να είναι ανεξέλεγκτη. Ο έλεγχος δηλαδή της παγκοσμιοποίησης, για την επαναφορά της ανάπτυξης εντός των ορίων της φέρουσας ικανότητας της γης, από κοινού με τη διεθνή συνεννόηση και συνεργασία για την αντιστροφή της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, αποτελούν τις δύο βασικές προϋποθέσεις για την έξοδο από τη σημερινή κρίση, στην οποία οδήγησε η επιθετική ανάπτυξη της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Ο αγώνας για προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί βασικό συστατικό αυτού του αγώνα, καθώς το περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό, επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής μας.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, το φυσικό περιβάλλον οφείλει να αντιπαλέψει το κοινωνικό, το ανθρώπινο περιβάλλον, που είναι οργανωμένο και δρα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να το καταστρέφει…
Το ζητούμενο, συνεπώς, είναι να ανατρέψουμε τις πρακτικές που οδηγούν στην καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, με βάση έναν βαθύτερο κοινωνικό μετασχηματισμό, ο οποίος θα αποκαταστήσει τη φυσική σχέση του ανθρώπου με τη φύση, κάτι που απαιτεί μια διαφορετική θεώρηση της ίδιας της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Μια θεώρηση που θα πρέπει να ανατρέψει την αρχέγονη ιδέα της κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση, πάνω στον πλανήτη, άρα και όλες τις θεωρίες του ανθρωποκεντρισμού και της θρησκείας και δεν αντιλαμβάνεται ότι, δεν γίνεται αντί να ζούμε, να προσπαθούμε να επιβιώσουμε!
Η θεώρηση αυτή θα πρέπει να βασίζεται στην οικολογική αντίληψη, που αποτελεί την μόνη διαδικασία που μπορεί να συμβάλει στην αφύπνιση της συνείδησης και στην κατανόηση του νοήματος της ζωής, χωρίς υπακοή ή υποταγή των ανθρώπων σε μια πίστη ή σε μια ιδεολογία.
Η θεώρηση αυτή δεν θα πρέπει να ασκείται μόνο σ’ έναν οικολογικό ακτιβισμό αλλά βλέπει και θέλει και παλεύει να αναστρέψει τις καταστροφικές δομές του συστήματος και να εδραιώσει έναν καινούριο πολιτισμό.
Πρόκειται για μια επαναστατική διαδικασία, με την έννοια ότι η οικολογία στοχεύει να καταργήσει όλες τις αρνητικές δομές της κοινωνίας, χωρίς να επιζητά να φέρει και να εδραιώσει καμία εξουσία, αλλά κινείται από την πεποίθηση ότι δεν μπορούμε να διορθώσουμε τις ζημιές που έκανε ένας ανθρωποκεντρικός- τεχνοκρατικός πολιτισμός με πρακτικές ανθρωποκεντρικού - τεχνοκρατικού πολιτισμού.
Περάσαμε τη βιομηχανική επανάσταση, βιώνουμε την ηλεκτρονική επανάσταση και η ποιότητα και το νόημα της ζωής μας έχει αλλοτριωθεί !
Το βασικό ερώτημα στο οποίο οφείλουμε καταρχήν να απαντήσουμε είναι ποια ανάπτυξη αναζητάμε, ως που πάει αυτή η ανάπτυξη και με ποια εργαλεία μπορούμε να την κινητοποιήσουμε και να την ελέγξουμε.
Αν θέλουμε να οραματιστούμε ένα ανθρώπινο μέλλον, οφείλουμε κατ’ αρχήν να το οραματιστούμε σε ανθρώπινη κλίμακα… κατά τον Σουμάχερ… «το μικρό είναι όμορφο» και σε ανθρώπινα μέτρα, άρα και μια βιώσιμη ανάπτυξη με σεβασμό στο περιβάλλον, τον άνθρωπο, την κοινωνία!
Η οικονομία της αγοράς δεν αποτελεί τον κυρίαρχο στόχο, αλλά ισότιμη προτεραιότητα, από κοινού με την αναδιανομή των κερδών της ανάπτυξης, με πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης, παράλληλα με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων ρύθμισης, προκειμένου η ανάπτυξη να μην είναι ανεξέλεγκτη. Το τελευταίο αυτό χαρακτηριστικό παρέχει ρεαλιστικές ευκαιρίες για την επαναφορά της ανάπτυξης εντός των πραγματικών ορίων και δυνατοτήτων του φυσικού κεφαλαίου, αποτελώντας έτσι το συγκριτικό πλεονέκτημα του δημοκρατικού σοσιαλισμού, για την εφαρμογή των αρχών της Αειφόρου Ανάπτυξης.
Σύμφωνα με την παραδοχή της αειφορίας, η επίτευξη μιας ανάπτυξης με ηπιότερα χαρακτηριστικά, συμβατής με το περιβάλλον και τα όριά του, προβάλλει σήμερα ως η μόνη προοπτική για το μέλλον τις ζωής στη γη. Ένα μέλλον που για να είναι βιώσιμο και ρεαλιστικό, πρέπει να είναι συνυφασμένο με μια ελεγχόμενη και υπό προϋποθέσεις οικονομική ανάπτυξη.
Στο μοντέλο της βιώσιμης ανάπτυξης η οικονομία δεν είναι πλέον ανεξέλεγκτη, αλλά περιορίζεται και καθορίζεται απολύτως, από τα όρια του περιβάλλοντος και από τη διαθεσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων. Πράγμα που σημαίνει ότι τα όρια της ανάπτυξης, θα πρέπει στο εξής να καθορίζονται από τη «φέρουσα ικανότητα» των φυσικών συστημάτων και όχι από τους πολιτικούς συσχετισμούς και τους οικονομικούς σχεδιασμούς.
Ωστόσο, επειδή το όραμα δεν αρκεί, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το κοινωνικό σύστημα δεν βρίσκεται πλέον έξω από τον άνθρωπο, αλλά έχει ενσωματωθεί μέσα σε αυτόν, άρα έχει υποστεί αλλοτρίωση ή μια μετάλλαξη της συνείδησης που αναπαράγει το σύστημα και δεν μπορεί να απαλλαγεί εύκολα από αυτό και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βρούμε διέξοδο μέσω μιας οικολογικής επανάστασης.
Γνωρίζουμε καλά ότι ενώ είναι εύκολο να φτιάξεις μια ιδεολογία ή μια θεωρία για την κοινωνία και να καλέσεις τους ανθρώπους να την εφαρμόσουν, είναι τρομερά δύσκολο, ως ανυπέρβλητο, να ξεπεράσεις το εμπόδιο του εαυτού σου και της κουλτούρας που σου πότισαν και τα δεσμά που έχει δέσει γύρω σου το σύστημα, ο δρόμος που πρέπει να περάσει ο καθένας μας είναι ένας πολύ δύσκολος δρόμος.
Γιατί πάνω από όλα δεν υπάρχει παιδεία, σήμερα. Υπάρχει εκπαίδευση.
Άλλο πράγμα η παιδεία κι άλλο πράγμα η εκπαίδευση.
Σήμερα, λοιπόν, τα παιδιά εκπαιδεύονται για να βρούνε τη μηχανή του εύκολου κέρδους !
Ορισμένοι προσπαθούν να ζήσουν έξω από το σύστημα. Είναι μεμονωμένες προσπάθειες αυτοδιαχείρισης, που συχνά φαντάζουν σαν προσπάθειες αποφυγής του αγώνα που γίνεται μέσα από το σύστημα.
Η οικολογία βρίσκεται στην καρδιά της άμεσης δημοκρατία και στις μικρές κοινότητες και ίσως θα ήταν μια εύκολη λύση – ιδιαίτερα σήμερα που η χώρα μας περνάει κρίση, να πούμε "πάρτε τα βουνά, ξαναγυρίστε στα χωριά σας»…
Ωστόσο το μεγάλο στοίχημα είναι να κερδίσουμε τον αγώνα μέσα από το σύστημα.
Οι μεμονωμένες, θετικές πρωτοβουλίες, που κινούνται στις αρχές της πολιτικής ή και της αστικής οικολογίας μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν παράδειγμα και να τροφοδοτήσουν την προβληματική μας, ώστε να επιχειρηθεί ένα άνοιγμα προς την κοινωνία με στρατηγικές βιώσιμες επιλογές ικανές να επαναπροσδιορίσουν τον άνθρωπο και τις δυνατότητές του.
Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει, καταρχήν, να ξανακερδηθεί η εμπιστοσύνη του ανθρώπου-πολίτη στον ίδιο του τον εαυτό. Να αντιληφθεί το τεράστιο ανεκμετάλλευτο δυναμικό ενέργειας και δράσης που διαθέτει, που είναι ικανό να ανατρέψει κατεστημένες και παρωχημένες νοοτροπίες και συμπεριφορές.
Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ζούμε σ’ ένα σύστημα ανήθικο, παράλογο, αφύσικο και παραπλανητικό, σ’ ένα σύστημα που καθαγιάζει την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο, που δε σέβεται την προσωπικότητα του ανθρώπου, τον υποτάσσει κάτω από μια εξουσία, σ’ ένα σύστημα που παράγει άχρηστα πράγματα, με οδοστρωτήρα την διαφήμιση.
Στο πλαίσιο αυτό οι άνθρωποι μεταλλάσσονται και παύουν να είναι άνθρωποι, μαθαίνουν να παίρνουν μονάχα και όχι να δίνουν. Άρα για να αλλάξουμε την κοινωνία πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας.
Η κοινωνία είμαστε εμείς.
Δεν φεύγουμε απ’ την κοινωνία, αλλά συγκροτούμε μιαν άλλη στην οποία θέλουμε να ζήσουμε. Οι συγκρούσεις μας για να είναι γόνιμες πρέπει να στηρίζονται σε ένα υπόβαθρο πολιτισμού, αλληλοσεβασμού, αλληλοεκτίμησης, αναγνώρισης της διαφορετικότητας, κατανόησης των αναγκών του άλλου.
Άρα πρέπει να παράγουμε και πάλι πολιτισμό. Και πολιτισμός είναι η συμπεριφορά των ανθρώπων και η παιδεία τους.
Μαργαρίτα Καραβασίλη
Αρχιτέκτων – πολεοδόμος – χωροτάκτης
Πρόεδρος Παρατηρητηρίου Πολιτών για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Πρ. Ειδική Γραμματέας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος & Ενέργειας ΥΠΕΚΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου